Slaapstoornis

Als u bijna elke nacht slecht slaapt of overdag nog moe bent, kan het zijn dat u een slaapstoornis heeft. Deskundigen zijn het er nog niet over eens waartoe slaap precies dient. De spieren van ons lichaam hebben geen slaap nodig en basale functies als hartslag en ademhaling blijven gewoon doorgaan. Zelfs het bewustzijn blijft ‘ingeschakeld'.

Algemeen wordt aangenomen dat slaap vooral een herstellende functie heeft voor het lichaam, met name voor uw hersenen. Slaap is nodig om te voorkomen dat de concentratie verslechterd of het denken vertraagt. Bij ernstig slaaptekort kunnen zelfs hallucinaties ontstaan. Vooral ouderen klagen relatief vaak over slechte nachtrust, maar vergeten dan dat ze een andere leefstijl hebben dan vroeger, waarmee ook het slaappatroon is veranderd.

Verschillende soorten en oorzaken

Er zijn op dit moment bijna 80 verschillende slaapstoornissen bekend. Deze zijn over 6 groepen te verdelen:

Insomnie (slapeloosheid);
Slaapgerelateerde ademhalingsstoornissen (zoals slaap-apneu);
Hypersomnie (overmatige slaperigheid overdag);
Circadiane ritmeslaapstoornissen (ontregeling biologische klok);
Parasomnieën (opvallend gedrag tijdens slaap);
Slaapgerelateerde bewegingsstoornissen.

Slapeloosheid

Van alle slaapstoornissen komt slapeloosheid, ook wel insomnie genoemd, het meeste voor. Moeite met inslapen, lang wakker blijven, te vroeg wakker worden en niet meer kunnen inslapen zijn symptomen van slapeloosheid.

Bij de meeste mensen zijn de klachten kortdurend en gerelateerd aan tijdelijke stress. Wanneer de klachten zich 3 of meer nachten per week voordoen en langer dan 3 maanden aanhouden, spreken we van chronische slapeloosheid. Slapeloosheid kan leiden tot problemen met uw functioneren overdag, zoals vermoeidheid, neerslachtigheid, hoofdpijn of spierspanning.

Slaapgerelateerde ademhalingsstoornissen

Bij slaapgerelateerde ademhalingsstoornissen is er sprake van een verstoorde ademhaling tijdens de slaap. Één van de meest voorkomende slaapgerelateerde ademhalingsstoornissen is slaap-apneu. Symptomen van slaap-apneu zijn abnormale slaperigheid overdag en 's nachts snurken met lange uithalen. Wanneer de adem tijdens de slaap minimaal 20 keer per nacht gedurende minimaal 10 seconden stokt, dan spreken medici van slaap-apneu. U wordt steeds wakker en raakt niet in een diepe slaap. Het slechte slapen wreekt zich overdag: mogelijke gevolgen zijn onder meer slaperigheid, hoofdpijn, slechte concentratie, gedragsveranderingen en depressies.

Slaap-apneu kan veroorzaakt worden door verslapping van uw spieren, waardoor de tong en de weke delen de ademhaling blokkeren of doordat uw hersenen te weinig prikkels geven om te ademen. Gezette mensen hebben meer kans op slaap-apneu. Behandeling van slaap-apneu kan onder andere bestaan uit het plaatsen van een zogenoemd CPAP-masker (dat uw luchtweg open houdt), een slaapbeugeltje of een operatie. Stoppen met roken en met alcohol drinken kan helpen om de klachten te verminderen.

Hypersomnie, zoals narcolepsie

De belangrijkste klacht bij hypersomnie is overmatige slaperigheid overdag, ondanks een normale slaap en normaal slaap-waakritme. De mate van slaperigheid kan variëren van mild (bijvoorbeeld vermoeidheid na het eten) tot zwaar (zoals in slaap vallen in gezelschap). In ernstige gevallen kunt u automatisch gedrag vertonen. Hierbij gaat u door met handelen tijdens een slaapaanval, zonder daar een bewuste herinnering aan over te houden. Dit gebeurt bijvoorbeeld bij de highway trance; de bestuurder van een auto weet dan niet meer dat hij een bepaald traject over een snelweg heeft afgelegd.

Als de klachten minimaal 3 maanden aanwezig zijn, kan de diagnose hypersomnie gesteld worden. Een manier om de klachten tijdelijk te verbeteren, is om af en toe overdag te slapen.

Een voorbeeld van een hypersomnie is narcolepsie. Bij deze aandoening doen zich plotseling onweerstaanbare slaapaanvallen voor. Dit komt vooral voor tijdens perioden van spanning of juist bij saaie gebeurtenissen. De slaap duurt meestal niet langer dan een half uur. Vaak hebben narcolepsie-patiënten ook last van kataplexie, dit zijn aanvallen van plotselinge spierverslappingen. Als ze zich bij allerlei emoties - zoals lachen, huilen of woede - opwinden, verliezen mensen met kataplexie vaak de controle over hun spieren en vallen neer. Tijdens de aanval (die duurt enkele seconden tot een minuut) kan men niet spreken, maar het bewustzijn blijft helder en de ademhaling gaat door.

Narcolepsie is ongeneeslijk, maar er zijn wel medicijnen die de symptomen tegengaan. Ook een vast patroon in het slaap-waakritme is belangrijk. De symptomen beginnen ongeveer tussen de 15 en 25 jaar. De aandoening wordt in verband gebracht met een beschadiging aan de amygdala in de hersenen. Het is belangrijk dat een medicus de diagnose ‘narcolepsie' stelt om sociale problemen op bijvoorbeeld school of werk enigszins voor te zijn. Narcolepsie kan erfelijk zijn.

Circadiane ritmeslaapstoornissen

De biologische klok is van grote invloed op ons dag- en nachtritme en is een voorbeeld van een ‘circadiaan ritme’. Een circadiaan ritme duurt ongeveer 1 dag (circa = rond, dies = dag). Als de biologische klok ontregeld raakt, kan een circadiane ritmeslaapstoornis ontstaan. Er is dan bijvoorbeeld sprake van slapeloosheid wanneer u wilt slapen, of juist van ernstige slaperigheid wanneer u wakker wilt zijn.

Een voorbeeld van een circadiaanse ritmeslaapstoornis is het vertraagde slaapfasesyndroom (Delayed Sleep Phase Syndrome; DSPS). Mensen met DSPS hebben een verschoven biologische klok, waardoor ze extreem laat in slaap vallen. Als ze eenmaal in slaap gevallen zijn, is de slaap normaal, maar doordat veel mensen voor werk of andere verplichtingen op tijd moeten opstaan, is er toch vaak sprake van een kortere slaapduur. Dit kan leiden tot problemen op het werk of in het sociaal functioneren.

Naast DSPS bestaat er ook het vervroegde slaapfasesyndroom (Advanced Sleep Phase Syndrome; ASPS). Bij ASPS is er sprake van erg vroeg wakker worden en vroeg willen gaan slapen. Gemiddeld vallen mensen met ASPS tussen 18:00 uur en 21:00 uur in slaap en worden ze tussen 02:00 uur en 05:00 uur wakker. ASPS komt minder voor dan DSPS.

De exacte oorzaak van DSPS en ASPS is niet bekend, maar we gaan er vanuit dat er een afwijking is in de werking van de biologische klok en/of in de regulatie van slaap. Ook leefstijl speelt een rol: door het extreem laat of vroeg naar bed gaan verschuift de blootstelling aan licht en donker. Hierdoor blijft de biologische klok ontregeld. Blootstelling aan licht van computers of tablets heeft ook een effect op het circadiaan systeem. Ten slotte zou er ook een genetische oorzaak van DSPS en ASPS kunnen zijn.

Parasomnieën

Parasomnieën zijn slaapstoornissen waarbij u tijdens uw slaap opvallend gedrag vertoont of opvallende bewegingen maakt. Voorbeelden hiervan zijn:

Slaapwandelen (somnambulisme);
Nachtelijke angstaanvallen (pavor nocturnus);
REM-slaapgedragsstoornis (REM sleep Behavior Disorder of RBD);
Perioden van slaapdronkenschap.

Uw gedrag of bewegingen lijken doelgericht, maar worden onbewust (automatisch) uitgevoerd. Hierdoor is het niet mogelijk om uw gedrag bewust te controleren.

Slaapgerelateerde bewegingsstoornissen

Onder slaapgerelateerde bewegingsstoornissen vallen eenvoudige bewegingen tijdens de slaap, zoals wiegende, ritmische of knarsende bewegingen.

Een voorbeeld van een slaapgerelateerde bewegingsstoornis is het rusteloze benensyndroom (Restless Legs Syndrome: RLS). Hierbij voert u beenbewegingen uit om een onaangenaam gevoel in de benen te verlichten.

Om vast te stellen dat het om een slaapgerelateerde bewegingsstoornis gaat, moet u klachten hebben met betrekking tot uw functioneren overdag óf last hebben van een verstoorde slaap als gevolg van de bewegingen.